Litouwen, land van deugnieten en rebellen

Litouwen, land van deugnieten en rebellen

“Met duizenden stonden we klaar op het plein. We barricadeerden alle toegangswegen naar de stad met meubels, auto’s en hekkens. Ons grootste en enige wapens waren onze spirit en massa. Mensen zongen, riepen hun woede uit en klopten met lepels op potten. Litouwen had er genoeg van, de Sovjets kwamen er niet in en elke druppel zweet in ons lijf gebruikten we om onze onafhankelijkheid af te dwingen. Ja, we zijn echt een land van strijders en rebellen.” 

Mijn Litouwse gids rakelt zo veel details op, precies alsof ze gisteren nog op de barricades stond te brullen. En eigenlijk scheelt dat niet zo veel, Litouwens grote onafhankelijkheidsstrijd is nog maar een luttele 30 jaar geleden. 11 maart 1990 wierpen ze het Sovjet- juk na een lange strijd van zich af. Weetje van de dag: IJsland en Tibet waren de eerste twee landen die de onafhankelijkheid van Litouwen erkenden. Thank you Iceland-day op 11 februari is dan ook een officiële feestdag. Weetje 2: ter protest tegen de Sovjets vormden de Baltische staten de Baltische Weg (1989), een menselijke keten van ongeveer twee miljoen mensen, van de Estse hoofdstad Tallinn via de Letse hoofdstad Riga naar Vilnius. 

Helaas was dit niet hun eerste strijd. De onderste Baltische staat heeft er namelijk een geschiedenis vol conflict, overheersing en rebellie opzitten. Dat voel en zie je in de spirit van het land. We shall not be ruled again pronkt dan ook mooi op de trap richting het parlement van Vilnius. Eigenlijk hebben ze wel wat gelijk met de Belgen. Klein land, veel bezetters en een rijke, lange geschiedenis. En dat verleden hebben ze omgezet in een echte free spirit. Litouwers zijn een beetje vreemd, wat introvert, maar vooral hilarisch met een grote drang naar deugnieterij. Ze hebben een enorme drive om vooruit te gaan, maar ze genieten van elke dag. Een dag niet gelachen is een dag niet geleefd. En daar mag al eens een glaasje Krupnikas (honinglikeur, 40%) bij. 

Kaunas Cultuurhoofdstad 2022

Die freedom spirit zie je overal terugkomen. Kaunas (300k inwoners) bijvoorbeeld is in 2022 Cultuurhoofdstad van Europa en dat komt ondermeer door hun excentrieke maar getalenteerde kunstscene. Tijdens de Sovjet-onderdrukking was Kaunas zowat de plek waar alle buitenbeentjes en buitendelijntjeskleurders gedropt werden, zodat hun “losbandigheid” niet zou overwaaien naar de rest van het land en de Sovjet-Unie. Maar de stad werd zo een hub voor creativiteit, postmodernisme en rebellie. De Nederlandse ambassadeur Zwartendijk en de Japanse Sugihara bijvoorbeeld redden duizenden Joden van vervolging door ze valse visa uit te schrijven. 

Volksheld Romas Kalanta ging heel ver in zijn rebellie en stak zichzelf op 14 mei 1972 in brand uit protest tegen de heerschappij. Ondanks de daaropvolgende studentenprotesten volgde een enorme doofpotoperatie, waardoor Kalanta pas 30 jaar later officiële erkenning kreeg voor zijn martelaarschap. 

Modernistische architectuur genoeg

Terwijl deed het modernisme en rebellisme zijn intrede in de kunst en architectuur. Indrukwekkende gebouwen trouwens in Kaunas; van gigantische brutalistische Sovjet-blokken, naar barok kerken en postmodernistische art deco kazernes. Ook de muziekwereld was een broeihaard van verzet. De hippiebeweging kwam loeren en clandestiene muziekclubs werden opgericht. Concerten waren verboden in het Sovjet-regime, maar muziek bespreken mocht wel. Dus lieten ze de bands een nummer spelen, volgde een bespreking van tien minuten en uiteindelijk toch gewoon een feest zonder weerga. Die bands waren trouwens altijd gekleed in traditionele klederdracht want enkel traditionele muziek was toegestaan. Op de foto’s leek het dus alsof alles volgens het rode boekje verliep, maar in werkelijkheid vlogen de Bob Dylan-covers uit de elektrische gitaren. Rebellen en deugnieten, remember. Wil je meer leren over dat stukje geschiedenis, ga dan zeker eens naar het Oude Postgebouw, opnieuw een prachtig staaltje architectuur. Ook de kunstcollectie mag er zijn. 

Net als die van Museum Ciurlionis waar momenteel een expo loopt van een van mijn favoriete kunstenaars: William Kentrigde. Hij zoekt constant de grens op tussen wat echt is, wat een herinnering moet voorstellen en wat we (graag) vergeten. Ook local hero Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, die zijn naam schonk aan het museum, krijgt er alle aandacht die hij verdient, tot een fantastische VR-experience toe. Reken maar een paar uurtjes voor dit museum, want het is even groot als een Litouws strijdershart. 

De rebellen van Vilnius

Hoofdstad Vilnius (600k inwoners) heeft trouwens ook zijn kunstenaarsghetto. Ook daar werden de excentriekelingen bij elkaar gedropt, in de Unesco-wijk Užupis. Zo ook Ciurlionis, waar ik het net nog over had. De naam Užupis betekent letterlijk “aan de andere kant van de rivier” maar staat ondertussen symbool voor totale vrijheid, creativiteit en zijn wie je ook maar wil zijn. De gelijkenissen met Montmartre in Parijs vallen op door de vele galerijtjes, cafés en street art zeker, maar hier gingen ze net nog iets verder. 

In 1997 verklaarden de inwoners hun stuk onafhankelijk en richtten ze de Republiek Užupis op, met een eigen vlag, een president, een grondwet, munt en een leger van twaalf man. 1 april is de nationale feestdag en het eerste initiatief dat door de gemeenschap werd ondernomen was het bouwen van een monument ter nagedachtenis van Frank Zappa. In die grondwet staan hilarische wetten; elke hond heeft het recht om hond te zijn, geen enkele kat moet naar zijn baasje luisteren en iedereen heeft het recht om geen rechten te hebben. Maar wie dieper leest, herkent er toch vooral heel veel universele rechten voor de mens in. De Daila Lama is trouwens ereburger van Užupis.

Frans drama in de gevangenis 

Wie echt helemaal zijn rode boekje te buiten ging, kreeg een permanent logies in de Lukiškės gevangenis, waar ook de beroemde Franse chansonnier Bertrand Cantat zijn pantalon versleten heeft. In een waas van woede en alcohol vermoordde hij zijn vrouw, wat hem acht jaar in de Litouwse gevangenis opleverde. Tijdens zijn gevangenschap trad hij geregeld op en werd zo enorm populair bij de medegevangen. De gevangenis sloot in 2019, maar de muziek is gebleven. Vandaag dient het prachtige gebouw als culturele hotspot, vol bars, optredens, kunstgalerijen en expo’s. Een bezoekje waard, al was het maar voor de bevreemdende muurschilderijen op de pleintjes waar gevangenen gelucht werden. 

Tot slot nog even vertellen dat Litouwers ook echte genieters zijn. Als ze niet in een luchtballon boven de stad zweven – in Vilnius kan dat gewoon vanuit het stadscentrum- dan chillen ze op de duizenden terrasjes en pleintjes die de steden tellen. Daarnaast is er een enorme opmars bezig rond fine dining, local cuisine en het interpreteren van traditionele gerechten. Ga maar eens proeven bij Ertlio Mamas, DIA of 14Horses. 

Litouwen is een ietsiepietsie groter dan België, maar telt maar 2,5 miljoen inwoners. Er is dus heel veel plek voor groen. Bossen vol hiking routes bij de vleet en wie aan de zomerhitte wil ontsnappen, trekt naar de Baltische zee. Dat kan trouwens allemaal met de trein en ander openbaar vervoer.

Mij gaan de Litouwers alvast nog zien.

Foto’s