Hoe geraak je in Tsjernobyl?

“Chernobyl is pretty safe. But please go through the radiation radar before you leave.” Niet echt geruststellend natuurlijk. Ook de strikte regels rond het bezoek, de biepende geigertellers en de patrouillerende militairen helpen niet. Maar al bij al is een dagje Tsjernobyl echt wel veilig. En vooral heel speciaal. Even schetsen.

Geschiedenis

In 1986, midden in de nacht, ontplofte kernreactor nummer vier. Voor wat er juist misging, verwijs ik je graag door naar de Wiki. Kort samengevat, bij een experiment ging er vanalles mis waardoor de kern in overdrive ging. Er was een ontploffing die 31 mensen het leven kostte. Een gigantische wolk met radioactief materiaal schoof op naar het noorden en Westen, maar pas toen Zweden alarm sloeg, kwamen de  Sovjets met een officiële mededeling naar buiten. Zorgde voor veel controverse want het werd alleen maar moeilijker voor de rest van Europa om de situatie in te schatten en maatregelen te kunnen nemen.

Binnen een straal van 30 kilometer rond de reactor werd iedereen geëvacueerd. Dieren werden afgeknald zodat ze de besmetting niet zouden kunnen verspreiden, gebouwen werden afgespoeld, aarde uitgegraven, enz. Maar ook de reactor had aandacht nodig. Puinruimers hadden de levensgevaarlijke taak om afval rond de centrale op te ruimen. Daarna werd een betonnen sarcofaag over de reactor gezet om de straling te stoppen. Ondertussen zijn ze een nieuwe aan het bouwen die vooral efficiënter en steviger moet zijn, maar de onstabiele situatie en financiële moeilijkheden helpen het proces niet vooruit.

Tsjernobyl bezoeken

Hoe vreemd het ook klinkt, je kan Tsjernobyl gewoon bezoeken. Meer nog, het is een echte trekpleister aan het worden. In de zomer rijden de bussen op en af. Door de onrust in Kiev was er echter geen toerist te bespeuren, dus vertrokken wij in klein comité naar de site. Met zes en een gids. Twee uur rijden en ondertussen een documentaire over de ramp bekijken. Kan trouwens ook alleen maar met een georganiseerde toer, anders geraak je er niet binnen. Na twee paspoortcontroles rij je Tsjernobyl stad binnen. Omsingeld door woud, verlaten straten en hier en daar een oude Lada.

Triestig stadje. Zeker als je weet dat er nog steeds volk woont. Oudjes die persé wilden terugkeren, maar ook werkmensen. Die blijven er twee weken en keren dan een weekje terug. Ook al is de straling er binnen de perken, lange blootstelling is toch zo gezond niet. Voor de die hard fans, in Tsjernobyl is een hotel waar je ook kan slapen. Op enkele honderden meters ligt een verlaten kinderdagverblijf, vreemd genoeg ook de plek waar nog steeds de hoogste straling gemeten wordt. Lugubere plek met achtergelaten poppen, verroeste bedden en ingevallen vloeren. Beetje verder staan de robots en telegeleide voertuigen waarmee ze de site opgekuist hebben. Precies ruimtetuigen.

Na een korte briefing reden we door naar de ontplofte kerncentrale zelf. Blijft toch een heel apart gevoel geven als je plots die wereldbefaamde toren ziet opduiken. Hier gingen enkele “vrijwilligers” als zotten tekeer om de rest van Europa voor een nog grotere ramp te behoeden. Word je toch even stil van. Naast de site staat ook de gigantische, nieuwe sarcofaag. Indrukwekkend bouwsel.

Pripjat, de verlaten stad

Op enkele kilometers van de reactor ligt het stadje Pripjat. Ooit een gezellige plek vol jonge gezinnen die goed geld wilden verdienen in de kerncentrale, maar nu een totaal verlaten stad waar de natuur opnieuw de bovenhand neemt. Lege straten, kapotte ramen, scheuren in de betonmuren; het geeft een bijzonder post-apocalyptisch gevoel. Onder begeleiding mochten we enkele gebouwen binnen. Het ziekenhuis, een school, de sporthal, een café, het cultuurcentrum en het zwembad. Overal liggen achtergelaten spullen, kapotte meubels en werktuigen. Zelfs de botsauto’s en het reuzenrad van een pretparkje staan er nog roest te verzamelen. Een paradijs voor fotografen dus.

Zo moet het ongeveer voelen om in een verlaten wereld rond te dwalen. Nog wat zombies erbij en het zou een HBO-serie kunnen zijn. Maar ik had soms ook het gevoel dat er veel ‘in scène’ gezet is. De pop lag er wel heel fotogeniek te wezen naast het kinderschoentje. En wie hangt nu gasmaskers symmetrisch aan het plafond? Toeristenspot é…

En toch blijft het indrukwekkend om zien. Akelig, luguber en tegelijk wondermooi. De schoonheid van verval. Maar vooral de stilte greep het meest aan. Zit je daar in een stad en hoor je helemaal niets. Twee realiteiten die eigenlijk niet bij elkaar passen. Interessant ook om zien hoe de natuur zich herstelde en zelfs de bovenhand nam. Vooral omdat er amper mensen zijn. Deze documentaire toont die revival of hoe de planeet er zou uitzien zonder mensen.

Is het gevaarlijk?

Bij het verlaten van de exclusion zone moet je verplicht door een soort scanner en iedereen doorstond de test. Geen radioactieve terugtocht dus. De hoogste straling werd gemeten bij de bomen rond het kinderdagverblijf. De geigerteller toonde 21 μSv/h. Bij de kerncentrale zelf lag dat rond de 4 μSv/h en daarbuiten tussen 0.2 en 2 μSv/h. Ter vergelijking: in een stad heb je gemiddeld 0.15 μSv/h, in een vliegtuig 3 à 4. Een CT-scan stelt je bloot aan 10.000 μSv/h, terwijl een uur blootgesteld worden aan 400.000 μSv/h  genoeg is voor stralingsziekte. De helft van de mensen die blootgesteld worden aan 5.000.000 μSv/h sterven binnen de maand. Bij de explosies in Tsjernobyl en Fukushima werden metingen gedaan van 10.000.000 μSv/h. 

Geen groot gevaar dus qua straling. Enige waar je wat voor moet opletten is dat je niet misstapt in de verlaten gebouwen. Je zakt zo door de vloer, er ligt overal glas en je kan maar beter in orde zijn met je tetanus-vaccin.

Praktisch

Even op en af gaan lukt dus niet. Je moet met een touroperator mee. Ik boekte, op aanraden van Mr. Goodlife, via Solo East Travel. Vriendelijke mensen. De tour zelf, de rit, een lunch en de gids kosten je 150 dollar. Ik betaalde nog 10 dollar extra voor een geigerteller. Gesloten schoenen, lange broek  en lange mouwen zijn verplicht. Onder de 18 jaar mag je niet mee.

Best ook op voorhand boeken, tien dagen zou de limiet zijn hoewel er met wat smeergeld veel kan. Ze moeten namelijk de paspoort-nummers op voorhand doorgeven aan de controleposten. Identiteitskaart geldt trouwens niet, enkel paspoort.

Meerdaagse uitstappen kunnen ook. Dan bezoek je ook de omliggende dorpjes en de self-settlers (mensen die vrijwillig terugkeerden). Slapen doe je in Tsjernobyl stad.

Foto’s